ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Στο Οροπέδιο Λασιθίου και συγκεκριμένα στο χωριό Άγιος Γεώργιος, υπάρχει το Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο του Οροπεδίου Λασιθίου, το οποίο συστάθηκε το 1981.
Το μουσείο στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό και σε ένα νεοκλασικό σπίτι που ουσιαστικά αναπαριστούν την αρχιτεκτονική και τη κατασκευαστική νοοτροπία των κατοικιών. Στο παραδοσιακό σπίτι υπάρχουν κελάρι, φούρνος, αχυρώνας, στάβλος και μια αίθουσα με τα εργαλεία χειρός των παραδοσιακών επαγγελμάτων. Είναι σαφής η σύνδεση μεταξύ της αγροτικής / γεωργικής δραστηριότητας με την διαβίωση των ανθρώπων της εποχής.

Η διαρρύθμιση του σπιτιού εκφράζει και τον τρόπο διαβίωσης, οργάνωσης και λειτουργίας της εστίας των ανθρώπων. Η αίθουσα υποδοχής είναι αυτόνομος χώρος, το κυρίως δωμάτιο (πορτέγο στη κρητική διάλεκτο) περιλαμβάνει το τζάκι, το φούρνο και μια σύνθετη ξύλινη κατασκευή που είναι συζυγικό κρεβάτι και μετατρέπεται σε πατητήρι. Στο βάθος και στη μια ακμή του δωματίου, συναντάται ο χώρος που λειτουργεί ως κελάρι ή κάμερα και η αποθήκη, αλλά και ο αχυρώνας για την αποθήκευση και προστασία των ζωοτροφών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σπίτι εκτός από κατοικία χρησιμοποιείται και ως χώρος εργασίας ή χώρος αποθήκευσης προϊόντων. Σε ξεχωριστό χώρο / δωμάτιο βρίσκεται ο στάβλος που έχει ως στόχο τη φιλοξενία των ζώων και τη προστασία τους από τον καιρό ή τις κλοπές. Είναι σε άμεση σύνδεση με το σπίτι, φανερώνοντας την αξία και σημασία των ζώων στη διαβίωση της εποχής. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν γεωργικά εργαλεία όπως το Ησίοδο άρορτρο, ο ζυγός, οι ματσαδούρες (ταΐστρες και ποτίστρες ζώων). Στην αυλή του λαογραφικού μουσείου υπάρχουν παλαιά αντλητικά συστήματα, ενώ η περιοχή έχει μεγάλη παράδοση στην άντληση του νερού από τους περιβόητους ανεμόμυλους του Οροπεδίου. Στο νεοκλασικό σπίτι που είναι και το δεύτερο τμήμα του μουσείου στεγάζεται η Πινακοθήκη του Δήμου με έργα ζωγράφων και ξυλογλύπτων της Κρήτης, τα περίφημα Κρητικά υφαντά καθώς και υλικό από το Β ΠΠ. Το περιεχόμενό του αναπαριστά την εικόνα μιας άλλης εποχής και ενός άλλου τρόπου διαβίωσης. Στο ισόγειο του κτηρίου, υπάρχει η πλούσια συλλογή αντικειμένων από τον Β ΠΠ, δωρεά του στρατηγού Ιωάννη Αλεξάκη. Στον πάνω όροφο, λειτουργεί μόνιμη έκθεση πολιτιστικής κληρονομιάς, με αντικείμενα της εποχής, υφαντά, τοπικά χειροποίητα έπιπλα.

Στη τελευταία και ξεχωριστή αίθουσα, έχει γίνει μια διαμόρφωση σε πρότυπο εκπαιδευτικής αίθουσας περασμένου αιώνα για την διεξαγωγή ενημερωτικών συνεδριάσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων με θέμα τους Ανεμόμυλους του Οροπεδίου, αποτελείται δε από πλούσιο οπτικό υλικό για την ιστορία και εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας για λειτουργία άντλησης υδάτων. Ισως είναι και το πρώτο «οργανωμένο» αιολικό πάρκο στην Ελλάδα.

Σημειώνεται ότι το Λαογραφικό Μουσείο συνλειτουργεί μαζί με το Μουσείο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο αλλά και ένα εκκλησιαστικό μουσείο υπό την ευθύνη του Εκπολιτιστικού και Λαογραφικού Συλλόγου Οροπεδίου Λασιθίου όπου ιδρύθηκε το 1979 και αποτελεί έναν από τους μακροβιότερους πολιτιστικούς συλλόγους στην Περιφέρεια Κρήτης.

Το Οροπέδιο Λασιθίου έχει μια λαϊκή παράδοση στην ξυλογλυπτική με εξαιρετικούς ξυλογλύπτες-καλλιτέχνες κυρίως στο Μέσα Λασίθι και στο Κάτω Μετόχι. Τα σχέδια που γίνονταν πρώτα στο χαρτί και μετά στο ξύλο, αφορούν παραδοσιακές παραστάσεις, άνθη, θρησκευτικά σύμβολα, διακρίνονται για τη σπανιότητά τους, την αρμονία και την σύνθεση των παραστάσεων και αποτελούν έναν ιστορικό θησαυρό για τη ξυλογλυπτική τέχνη. Η περιοχή έχει αναδείξει σπουδαίους ξυλογλύπτες όπως ο Ιωάννης Χαλάτσης, τα αδέλφια Παναγιώτης και Ιωάννης Μακράκης, ο Ζαχαρίας Φαρσάρης και ο Ιωάννης Κοθμαρξής. Στο Μέσα Λασίθι δημιουργήθηκε «Σχολή Ξυλογλυπτικής».

Η τεχνοτροπία είναι ιδιαίτερη. Αποτυπώνεται μια επιμονή και υπομονή των καλλιτεχνών την σχολαστική λεπτομέρεια των διάτρητων διακοσμήσεων με πολύπλοκη και πολύσημη «γραφή» αλλά και μια εκπληκτική ικανότητα να ενσωματώνονται σε κάθε είδος διακόσμησης, στοιχείου, επίπλου, επιφάνειας ή κτίσματος. Το Μέσα Λασίθι στο Οροπέδιο Λασιθίου μπορεί να θεωρηθεί ως το σημαντικότερο κέντρο εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής κατά τη περίοδο 1850-1940 και με την ανέγερση ναών αναζωογονείται η ξυλογλυπτική με τους τεχνίτες να αποκαλούνται νιταδώροι στη τοπική διάλεκτο. Αυτή η άτυπη σχολή Ξυλογλυπτών, διακόσμησε σχεδόν το σύνολο των ναών σε όλη τη Κρήτη, αλλά έπιπλα, επιγραφές, επαγγελματικό εξοπλισμό (προθήκες σε καταστήματα).